Gastcolumn Kester Freriks - verschenen in DM Magazine, november 2019,
De lege ruimte, de lage horizon, de verte: deze ervaringen zijn steeds zeldzamer in het Nederlandse landschap van nu. De openheid van ons landschap is verdwenen. ‘Nederland is een uitgestrekte vlakte,’ schreef een Russische reiziger aan het einde van de negentiende eeuw. Die ‘landschapsleegte’ kenmerkt de veenlandschappen, heidevelden en zandverstuivingen van het oosten, vooral in Drenthe. Daar is ons landschap niet gerept maar ongerept, vinden we een wereld terug waarvan we vaak denken dat we die zijn kwijtgeraakt. Bargerveen, Aekingerzand, Dwingelderveld, Amsterdamscheveld, Drents-Friese Wold, boswachterij Appelscha, al deze landschappen heb ik doorkruist, ze zijn me vertrouwd en dierbaar.
Open vlakten en afgelegen plekken maken iets in mensen los. Ze lijken uit te nodigen om erin te verdwijnen. Niet daadwerkelijk, maar in gedachten, in het verlangen. Leegte is het mooiste Nederlandse landschapskunstwerk, en als we Drenthe zo benoemen dan telt deze provincie het mooiste Nederlandse landschap. Want het meest ongeschonden, onaangeroerd. Leegte geeft ruimte aan het licht. En het is altijd het licht dat schilders inspireert. Zelfs de wat donker aangezette schilderijen van het Drentse landschap zijn als licht.
De inspiratiebron daarvan ligt in de Franse schilderstroming de School van Barbizon, een plaatsje bij Fontainebleau waar tussen 1830 en 1870 schilders naar buiten trokken om het landschap weer te geven. Deze schilders verzetten zich tegen de romantiek, ze wilden het authentieke, oorspronkelijke landschap. Wat hun werk uitdrukt, is verbondenheid.
Door de eeuwen heen waren de woeste gronden en de veenkolonieën van Drenthe gebieden waar buitenstaanders zich niet waagden. Ruige en lege landstreken riepen angst op. Halverwege de negentiende eeuw, toen de School van Barbizon bloeide, kwam hierin een kentering. Schilders ontdekten als eersten de betovering en schoonheid van Drenthe, en ze legden daarvan getuigenis af. Drenthe werd met schilders als Van Gogh, Breitner, Anton Mauve, de broers Mesdag, Jan Meine Jansen en Arie van der Boon het Nederlandse Barbizon. Deze schilders raakten gefascineerd door de verlatenheid van Drenthe en door de mensen die er wonen, in huizen en dorpen omsloten door leegte. Alsof zij heroïsche ontdekkingsreizigers zijn.
Wat het Drentse Barbizon ons leert, is de innigheid van een geschilderd landschap ervaren. Zeg nooit dat een landschap grauw of eentonig is. Wij zijn het die dat vinden. Het landschap is dat niet. Het Drentse land, uitgebeeld op schildersdoek, nodigt ons uit het te betreden, erin op te gaan en vooral: je omringd te weten door een schitterende en betoverende weidsheid, tot aan de horizon.
Drenthe, dat is het mooist denkbare geschilderd licht op lege vlakten. Die helemaal niet leeg zijn, maar vol onverwachte kleuren, dieptes en weerkaatsingen. Van de hemel en het land, die twee samen.
Over Kester Freriks
Gastcolumnist Kester Freriks is journalist en auteur van natuurboeken als 'Verborgen wildernis. Ruige natuur en kaarten in Nederland' en 'Stilte, ruimte, duisternis. Verkenningen in de natuur'. In beide boeken speelt de provincie Drenthe een grote rol.
Foto Kester Freriks: Vincent Mentzel