Openingstijden

dinsdag t/m zondag, 10.00 - 17.00 uur

+

Menu

Poppenhuis

Vaker dan twee keer per jaar wassen? Levensgevaarlijk, het water zit immers vol met ratten. Elektriciteit is nog niet uitgevonden en een heksenbal moet voorkomen dat je van achter wordt beslopen door een heks… De Historische Ontmoeting in Het Grootste Poppenhuis van Nederland is een programma om nooit te vergeten. Over duidelijke standsverschillen, andere waarden en normen en met zeer merkwaardige historische voorwerpen in de hoofdrol. Een programma waarbij leerlingen spelenderwijs ontdekken dat de wereld er 250 jaar geleden heel anders uitzag dan nu... 

Het verhaal

Het Poppenhuis wordt bewoond door de familie Van Lier. Hoofdbewoner is OntvangerGeneraal Johannes van Lier (1726-1799), de belastingontvanger van Drenthe. Hij woont samen met dochter Barbara en zoon Helperus van Lier in het ‘Ontvangershuis’. Johannes is een van de belangrijkste mensen van Drenthe. De familie heeft dan ook een stoet aan bedienden zoals huishoudster Tallegien Jans, kokkin Jantien Boerema en koetsier Roelof Harms. Onderling is duidelijk te zien wie de baas is en wie de bediende. 

Het verhaal speelt zich af in de 18de eeuw, de tijd van pruiken & revoluties. De Gouden Eeuw is voorgoed voorbij en Nederland verkeert in een crisis. Er is grote werkloosheid, de ooit zo machtige vloot is ernstig verwaarloosd, internationaal telt Nederland niet meer mee. Tijdens de vierde Engelse oorlog (1780-1784) is Nederland kansloos en verliest van Engeland. Een groep kritische burgers geeft stadhouder Willem V de schuld van alle problemen in het land.

Zij noemen zich patriotten en verzetten zich tegen ‘dictator’ Willem V en zijn handlangers, de Oranjegezinde ‘regenten’. Overal in Nederland breken rellen uit en de stadhouder vlucht. De orde wordt uiteindelijk hersteld door buitenlandse troepen die de stadhouder te hulp schieten. Als Napoleon in 1793
Nederland binnenvalt staan de patriotten natuurlijk klaar om hem te helpen. In 1795 is heel Nederland in handen van de Fransen, Willem V vertrekt in ballingschap naar Engeland. Dit is het begin van de Bataafse Republiek.

Ook in ‘huize Van Lier’ speelt de politieke kwestie tussen Oranjezinden en patriotten. Regent Johannes van Lier is natuurlijk Oranjegezind, terwijl zijn koetsier Roelof Harms een vurig patriot is. Als blijkt dat
Johannes van Lier belastinggeld voor privédoeleinden heeft gebruikt, krijgt hij het aan de stok met de patriotten. Johannes vlucht en wordt failliet verklaard. Het gebruik van belastinggeld voor privézaken komt in die tijd overigens veel voor. De Oranjegezinde regenten vinden het de normaalste zaak van de wereld. 

Historische Ontmoeting: wie, wat, waarom & hoe?

Ons onderwijsprogramma Historische Ontmoeting gaat over het leven in de 18de eeuw. Een medewerker van het museum ontvangt de leerlingen en neemt hen mee naar het Poppenhuis. Daar aangekomen komt het Poppenhuis plotseling tot leven. Dan ontdekken de leerlingen dat de wereld er 250 jaar geleden heel anders uitzag dan nu... 

Tijdens dit programma:

  • maken leerlingen kennis met de wereld van de 18de-eeuwse burgerij in Drenthe.
  • leren leerlingen over de ontwikkeling van Assen als hoofdstad van Drenthe.
  • leren leerlingen over de wooncultuur in de 18de eeuw.
  • verplaatsen leerlingen zich in waarden en normen uit andere tijden.
  • denken leerlingen na over de vraag waarom mensen vroeger soms anders handelden dan tegenwoordig.
  • onderzoeken leerlingen historische gebruiksvoorwerpen, vergelijken deze met elkaar en met voorwerpen uit de eigen tijd. Ze discussiëren met elkaar over de resultaten.
  • ontdekken leerlingen dat elk object een eigen verhaal vertelt dat gebonden is aan tijd, plaats of standpunt.

De Historische Ontmoeting is geschikt voor leerlingen van groep 5 tot en met 8 van het Primair Onderwijs. Het programma duurt 75 minuten. Bij scholen die gebruikmaken van de CulMo-bus wordt het bezoek
gecombineerd met een bezoek aan het Drents Archief voor het programma Operatie Sigismund dat zich in dezelfde tijd afspeelt.

Belangrijke begrippen

Ontvangershuis
Het Ontvangershuis is het oudste stenen huis van Assen. Het huis was vroeger de ambtswoning van de Ontvanger-Generaal van de directe Belastingen van ‘De Landschap’ Drenthe. Nu is het Ontvangershuis onderdeel van het Drents Museum en omgetoverd tot Het Grootste Poppenhuis van Nederland waarin
het verhaal van Johannes van Lier en zijn familie wordt verteld.

Landschap Drenthe
Nederland heeft in de 18de eeuw zeven provincies zoals Friesland, Holland en Zeeland. Drenthe is geen provincie. De Landschap Drenthe – zoals Drenthe in die tijd heet – wordt bestuurd door een groep ambtenaren, waaronder Johannes van Lier. Dingspelen & Boermarken De Landschap Drenthe is verdeeld in zes dingspelen, een soort gemeenten. In ieder dingspil vind je een aantal boermarken.
Nu noemen we dat dorpen. De grotere boeren in het dorp regelen samen het gebruik van de gemeenschappelijke gronden en handelen ook de rechtszaken in het dorp af.

Drost
De hoogste ambtenaar van Drenthe. Je kunt de drost vergelijken met de commissaris van de Koning. De drost woont in het Drostenhuis, vlak naast het huis van de Ontvanger-Generaal. Ook het Drostenhuis is nu een stukje van het Drents Museum. Ontvanger-Generaal van de directe belastingen van De Landschap Drenthe De Ontvanger-Generaal beheert het geld van De Landschap Drenthe en is
belastingontvanger. Eigenlijk is hij een soort minister van Financiën van Drenthe. Johannes van Lier is Ontvanger-Generaal tussen 1758 en 1785.

Patriotten
De patriotten zijn de burgers die in opstand komen tegen stadhouder Willem V en zijn regenten. Ze willen meer macht voor het volk. Oranjegezinden Stadhouder Willem V en de regentenfamilies noemen we de Oranjegezinden. Zij helpen elkaar aan de mooiste baantjes en zorgen dat geld en bezittingen in de familie blijven door strategisch te trouwen.

Rariteitenkabinet
In de 18de eeuw hebben rijke heren een rariteitenkabinet. ‘Rariteiten’ zijn zeldzame voorwerpen van buiten Europa, zoals kostbare schelpen, edelstenen en opgezette dieren. Als er bezoek is, laat de heer des huizes zijn rariteitenkabinet vol trots zien!

Filmpjes met extra uitleg

Wie is Johannes van Lier?

Johannes van Lier is de zoon van de Rotterdamse wijnhandelaar Henderick van Lier en Barbera Meesters. Hij studeert rechten aan de universiteit van Leiden. Na zijn studie keert hij terug naar Rotterdam. In 1750 vestigt hij zich in het Drentse Zuidlaren als particulier secretaris van de Drentse drost. Johannes trouwt in 1751 met Rolina Johanna Hofstede, dochter van een Groningse predikant. Samen krijgen ze tien kinderen. In 1758 begint Johannes met een nieuwe baan: belastingontvanger. Samen met vrouw en kinderen gaat hij in het Ontvangershuis in Assen wonen. Later bouwt hij huize Overcingel, een mooie villa aan de singels van Assen.

Van Lier is niet alleen belastingontvanger, hij schrijft ook boeken over geschiedenis, archeologie en natuurwetenschappen. Net als veel andere rijke mannen in die tijd
heeft Johannes een rariteitenkabinet. Hij verzamelt vooral mineralen en stenen. Om zijn dure levensstijl te betalen, gebruikt hij een deel van het belastinggeld. Dat is niet ongebruikelijk in die tijd. Maar als blijkt dat hij het geld niet allemaal terug kan betalen, slaat hij op de vlucht. Zijn schuld is maar liefst 140.000 gulden, een fortuin in die tijd. Johannes is failliet, zijn spullen worden geveild.

Op wonderbaarlijke wijze blijft huize Overcingel in de familie. In 2019 heeft de familie Van Lier Lels huize Overcingel aan Stichting Het Drentse Landschap geschonken. Johannes overlijdt in 1799 in het Duitse Kleef. Zijn schoonzoon is de nieuwe belastingontvanger.

Handige websites

Ideeën voor in de klas

  • Bekijk dit filmpje over kinderen in de pruikentijd [03:39]. Dit levert vast voldoende gesprekstof op!
  • In de 18de eeuw waren er allerlei soorten pruiken. Laat leerlingen hun eigen pruik ontwerpen. Gebruik wc rolletjes, wit papier, lijm en splitpennen. Kralen en veren zijn leuk als versiering. Als de leerlingen hun pruik af hebben, mogen ze natuurlijk met hun pruik op de foto. 
  • Rijke mensen hadden in de 18de eeuw vaak een buitenhuis. Laat leerlingen hun eigen buitenhuis ontwerpen. Ze mogen natuurlijk al hun fantasie gebruiken, maar let op: in de 18de eeuw was er nog geen elektriciteit, televisie of computer… Kijk hier voor meer informatie over buitenhuizen.
  • In de 18de eeuw schreven mensen soms pamfletten om in opstand te komen. Laat leerlingen een eigen pamflet schrijven over een onderwerp waar zij zich druk of bezorgd over maken.
  • Na een bezoek aan het Drents Museum is het leuk om met de hele klas een eigen poppenhuis te bouwen. Laat de kinderen in groepjes werken en laat elk groepje een eigen kamer inrichten. Na afloop kun je de kamers samenvoegen tot één groot huis. Denk eraan: vergeet niet de keuken en de tuin… !

Voor leerkrachten die zelf (veel) meer willen weten:

  • K. van Hoof, Pruikentijd (Groningen 2006).
  • A. Wilschut, De tijd van pruiken en revoluties (Zwolle 2008).
  • O. van Nimwegen, De Nederlandse Burgeroorlog 1748-1815 (Amsterdam 2017)