Lezin­gen­reeks: een volk apart

Op welke manier dragen overheidsbeleid, beeldvorming en groepsdynamiek bij aan polarisatie in onze maatschappij en hoe kunnen we dit patroon doorbreken? 

De polarisatie in de Nederlandse samenleving is de afgelopen jaren sterk toegenomen. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het verharde debat rondom de integratie van nieuwe Nederlanders, de LGBTQ+-emancipatie en de positie van woonwagenbewoners. Drie factoren spelen hierbij een belangrijke rol: overheidsbeleid, beeldvorming en groepsdynamiek. 

In de reeks te gast-lezingen met de titel Een volk apart staat de samenhang tussen deze drie factoren centraal. We verkennen hoe deze factoren hebben bijgedragen aan polarisatie tussen groepen mensen in de samenleving. We kijken we kritisch naar de rol de overheid, de media en belangengroepen. Zowel in het verleden als het heden.

Deze reeks vormt een verdiepende activiteit bij de tentoonstelling Volk van de ventweg – Reizigers in Drenthe.  

Nederland kent een lange geschiedenis van woonwagenbeleid dat doordrenkt is met bedenkelijke keuzes, beleidsmatige dwalingen en regelrechte vormen van discriminatie. Meer dan een eeuw beleid heeft een wig gedreven tussen woonwagenbewoners en de politiek, waardoor wantrouwen en vervreemding zijn ontstaan.

Tijdens deze lezing bespreekt Dominic Teodorescu (1987), universitair docent politieke geografie aan de Universiteit van Amsterdam, zijn visie op de vele mensonterende en discriminerende beleidskeuzes die door de jaren heen zijn gemaakt. Teodorescu zal ingaan op onderwerpen zoals het verplicht concentreren en segregeren van woonwagenbewoners, de integrale schouwingen op woonwagenlocaties, pogingen tot een trekverbod en het recente uitsterfbeleid.

Belangrijke concepten zoals institutioneel antiziganisme en territoriaal stigma worden verweven in het gevoerde woonwagenbeleid. Teodorescu zal uitleggen hoe deze concepten van invloed zijn geweest op het leven van woonwagenbewoners en hoe zij hebben bijgedragen aan de problematische relatie tussen de gemeenschap en de overheid.

Daarnaast is er speciale aandacht voor het verzet tegen deze onrechtvaardige beleidsvormen en hoe grassrootsactivisme heeft geleid tot nieuwe, inclusieve benaderingen die weer perspectief moeten gaan bieden aan Nederlandse woonwagenbewoners.

De reizigersgemeenschap heeft een lange en rijke geschiedenis. Al in de 17de en 18de eeuw trekken allerlei mensen te voet door Drenthe als marskramer, seizoenarbeider of ambachtsman. Als de wegen in de 19de eeuw in snel tempo worden verhard, doet de woonwagen zijn intrede. Een ideaal vervoermiddel voor mensen die een reizend bestaan leiden, want voorraden en familie kunnen nu makkelijk mee op reis. De introductie van de woonwagen is echter ook het startpunt voor een snelle verwijdering tussen reizigers en de rest van de samenleving.

Tijdens deze lezing vertelt historicus Jan van Zijverden (1967), conservator geschiedenis bij het Drents Museum, over de geschiedenis van de reizigers. Hij gaat daarbij in op de eeuwenoude vooroordelen ten aanzien van mensen die een reizend bestaan leiden, de reactie van burgers en overheid op de komst van de eerste woonwagens en het ontstaan van een woonwagencultuur

Sinti en Roma worden wereldwijd al eeuwenlang onderdrukt en vervolgd. Eeuwenlang gestigmatiseerd als ‘rondtrekkende dieven’ en ‘vagebonden’. Mensen ‘zonder enige vorm van zeden’. Op 16 en 17 mei 1944 vond in tenminste 19 gemeenten in Nederland een landelijke razzia plaats. 578 Sinti, Roma en reizigers werden opgepakt en overgebracht naar kamp Westerbork. Drie dagen later volgde voor 245 Sinti en Roma deportatie naar Auschwitz-Birkenau. Van hen zouden uiteindelijk slecht 31 mannen, vrouwen en kinderen de oorlog overleven.

Tijdens deze lezing vertelt historicus Bas Kortholt (1982), hoofd onderzoek van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork, aan de hand van onder meer bijzondere filmfragmenten over de beeldvorming die er rond Sinti, Roma en reizigers bestaat, de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog, en de doorwerking die de geschiedenis op hedendaagse generaties heeft gehad.

Speciale aandacht is er voor het Drentse aspect van de vervolging van de Sinti en Roma: ook in bijvoorbeeld Vledder en Eursinge werden in 1944 Sinti en Roma door lokale politieagenten meegenomen en naar Westerbork weggevoerd.