Navigatie overslaan

Kunst rond 1900

Ons museum heeft een uitgebreide en diverse collectie kunst rond 1900, met daarin onder meer werk van Chris Lebeau, Therese Schwartze en Julie de Graag.

De periode rond 1900 staat in het teken van stormachtige ontwikkelingen in de kunst en maatschappij. Er is een sterk besef van een ‘nieuwe tijd’, die vraagt om een ‘nieuwe kunst’. De 40.000 objecten in de collectie Kunst rond 1900 (1885-1935) vertellen verhalen over de dromen en idealen van mensen die in deze tijd voor het kunstenaarschap kiezen. Veel van hen beperken zich niet tot de beeldende kunst, maar ontwerpen met hetzelfde gemak complete interieurs, serviezen, kleding of boekbanden.

Een diverse verzameling

De diversiteit in de collectie is enorm en strekt zich uit van schilderijen en werk op papier tot keramiek, textiel, glas, metaal en meubels. In ons museum vind je werk van meer dan 500 kunstenaars en fabrieken. Bijzonder zijn de vele schildersmaterialen, zoals paletten, schilderkisten, houtblokken, gipsen afgietsels en schetsboeken waarmee je van heel dichtbij kennismaakt met het werk proces van de kunstenaar.

Beeldende kunst

Aan het eind van de negentiende eeuw staat een nieuwe generatie Nederlandse schilders op. Inspiratie vinden zij bij Franse impressionisten als Claude Monet (1840-1926) en Pierre-Auguste Renoir (1841-1919), die met kleur en licht hun omgeving vastleggen. Nederlandse kunstenaars vinden verschillende manieren om zich uit te drukken. Zo schilderen de Tachtigers in snelle penseelstreken het moderne leven in de stad, terwijl de symbolisten met zwierige lijnen juist een droomwereld vastleggen. Weer anderen willen onder invloed van het socialisme een nieuwe samenleving realiseren waarin alle mensen gelijk zijn en maken ‘gemeenschapskunst’ die in openbare gebouwen voor iedereen te zien is.

Verschuiving na de eeuwwisseling

Na de eeuwwisseling dienen zich overal andere stromingen aan. De meer naar abstractie toewerkende kubisten en de ‘wilde’ fauvisten met hun nog fellere kleuren bijvoorbeeld. Toch blijven velen vasthouden aan een traditionele, figuratieve manier van schilderen. Topstukken in onze collectie zijn onder andere Portret van Sixta Heddema door Chris Lebeau (1878-1945), Vrouw met zonnebloemen van Thérèse Schwartze (1851-1918) en Portret van Tonia Stieltjes door Jan Sluijters (1881-1957)

Uitgelichte objecten

  • Chris Lebeau

    Portret van Sixta Heddema
  • Thérèse Schwartze

    Vrouw met zonnebloemen
  • Jan Sluijters

    Tonia Stieltjes

Toegepaste kunst

Volgens de Europese kunstnijverheidsbeweging die rond 1890 opkomt, moet schoonheid doordringen tot in het dagelijks leven van zoveel mogelijk mensen. In Nederland komen deze ideeën vooral via de Engelse Arts & Crafts beweging tot leven. Uit Frankrijk en België komt rond 1900 de invloed van de art nouveau met zijn sierlijke lijnen. De Nederlandse variant op deze stroming, de Nieuwe Kunst, toont juist een strakke vormgeving die de constructie in plaats van de versiering benadrukt. Kunstenaars willen hun mooie ontwerpen betaalbaar houden zodat iedereen ze kan kopen.

Het effect van de oorlog

Na de eerste wereldoorlog verbleken eerdere idealen en gaan ontwerpers kostbare, exotische materialen gebruiken voor ontwerpen met opvallende versieringen: de art deco of Amsterdamse School. In de jaren 1920 ontstaat als reactie hierop het functionalisme: als het gebruiksvoorwerp functioneel is, wordt het vanzelf mooi. De schoonheid zit niet in de versiering, maar in de vorm. De sobere ontwerpen passen bij de crisis van de jaren dertig. Enkele topstukken op dit gebied zijn het Juwelenkistje van Jan Eisenloeffel (1876-1957), Schotel met rivierdonderpadden en alen van Johanna van Eijbergen (1865-1950) en Halsvaas met decor ‘Draaierig’ van Theo Colenbrander (1841-1930).

Jan Eisenloeffel

Juwelenkist met decor van dieren

Johanna Gerarda Theodora van Eijbergen, G. Dikkers & Co.

Schotel met rivierdonderpadden en alen

Theo Colenbrander, Jan Branger, N.V. Plateelbakkerij Ram

Halsvaas met decor ‘Draaierig’

Geschiedenis van de collectie

Hoe komt een topcollectie met Nederlandse kunst uit de periode rond 1900 in het Drents Museum terecht? Dat is een bijzonder verhaal. Rond 1960 dreigt de kunst uit de periode rond 1900 – op een paar grote namen als Vincent van Gogh (1853-1890) en Piet Mondriaan (1872-1944) na – in de vergetelheid te raken. Bij kinderen en familieleden van kunstenaars ontstaat het groeiende besef dat zij in actie moeten komen om deze kunst opnieuw onder de aandacht te brengen. Zij zoeken bovendien een goede bestemming voor de nalatenschap van hun voorouders. Ze slaan de handen ineen en richten in 1964 de Stichting Schone Kunsten rond 1900 (SSK) op.

Stichting Schone Kunsten rond 1900

De stichting SSK vindt vanaf de jaren 1970 onderdak voor de collectie in het Drents Museum, dat de kunst in bruikleen krijgt. De nazaten voegen in de jaren daarna steeds meer kunstwerken aan de SSK-collectie toe. En ook het museum begint actief te verzamelen en tentoonstellingen te organiseren. Over Chris Lebeau, Johanna van Eijbergen en Christine van Zeegen en haar broer Janus van Zeegen bijvoorbeeld. In veel gevallen is het de eerste overzichtstentoonstelling met bijbehorende publicatie over een bepaalde kunstenaar. Ook zijn er tentoonstellingen waarin de collectie in internationaal perspectief geplaatst wordt, zoals The Glasgow Boys (2016), Peredvizhniki (2016-2017) en Sprezzatura (2019). In 2017 wordt de gehele SSK-collectie van zo’n 20.000 objecten officieel aan het museum geschonken. 

Drents Museum De Buitenplaats

In 2024 gaat Museum De Buitenplaats in Eelde verder als Drents Museum De Buitenplaats: hét nieuwe Nederlandse museum voor art nouveau. De rijke collectie beeldende en toegepaste kunst rond 1900 van het Drents Museum vormt het uitgangspunt voor de programmering. Zowel de eigen collectie als bruiklenen van musea uit binnen- en buitenland zijn de komende jaren in het tentoonstellingsprogramma in Eelde te zien. Dit museum met bijbehorende tuin is gevestigd in een gebouw naar ontwerp van Alberts & Van Huut. Centraal in het ontwerp staat de wederzijdse beïnvloeding van kunst en natuur en daarmee sluit het gebouw naadloos aan bij het gedachtegoed van de art nouveau. Vormen uit de natuur komen op allerlei manieren terug in de beeldende en toegepaste kunst rond 1900.

Meer over De Buitenplaats

Ook liefhebber van kunst rond 1900?

De Vereniging Vrienden Nieuwe Kunst rond 1900 (VVNK)  is net zo’n groot fan van deze periode als wij en heeft een speciale band met het museum. De VVNK organiseert niet alleen talloze activiteiten maar biedt op de website ook een uitgebreid biografisch overzicht van kunstenaars en fabrieken rond 1900.

VVNK